SANT KABIRDASA " HIRNA SAMAZ BUZ BAN CHARANA "

शब्दरचना 

हिरना समझ बुझ बन चरना ।
एक बन चरना, दुजे बन चरना, तिजे बन नहीं तू चरना ॥ १॥`
तिजे बन पारधी , उनके नज़र नहीं तू परना  || २ ॥
तोहे मार तेरा मांस बिकावे , तेरे खाल का करेंगे बिछोना ॥ ३ ॥
पॉँच हिरना पचीस हिरनी , उनमे एक तू चतुर ना ॥ ४ ॥
कहे कबीरा सुन भई साधो , गुरुके चरण चित धरना ॥५ ॥\

सरगम 
राग : मिश्र बिभास , ताल : केहरवा
दो ऋषभ,  कोमल धैवत , निषाद वर्ज
_   _                            _                   _    
ध  ध   प   ग  ।  ग   ग   रें   सा  ।  सा  रें   म  -  । म  - प -  ।
हि  र   ना  s   ।  हि   र   ना  s    ।  स   म  झ s  ।  बु  झ  s  ।
_   _                _     _          _     _     ^
रें  सा   -  ध  ।   रें  - सा -  ।  सां   सां  ध  प  ।  ग  ग  रे   सा  ।
ब  न   s  च   ।   र  s  ना  s ।  s     s   s    s   ।  हि  र  ना   s   ।। धृ ॥
^   ^                       ^                _     _    _       ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प - ।   प  सा  सा  सा  ।  ध  प  -  प   ।
ए  क  ब  न  ।  च  र   ना  s ।  दु   जे  ब    न  ।   च  र  s  ना  ।
_     _    _   _      _    ^    _         _    _   _       ^    ^
सा  सा  सा  सा । सा  ध   रै  -  ।  ग  - रें  सा  ।  ध  ध  प  ग  ।
ति  जे   ब   न  ।  ना  ही  तू  s ।  च   s  र  ना । हि   र  ना s   ॥ १॥
^   ^                     ^                   _       _        ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प - ।   प  सा  -  सा  ।  ध  प  -  प   ।
ति जे  ब  न  ।  पा   र  धी s ।  उ  न   s  के   ।  न  ज  s  र   ।
_   _        _     _   _               _     ^                   ^    
ग   ग  -   ग  ।  रे  सा  -   -  ।  सा  ध  प  प  । ग  ध  -  प   ।
न   ही  s  प  ।  र  ना  s   s   ।  हि   र  ना s   । हि   र  ना s  ॥ २ ॥
^   ^                      ^                ^                                ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प प  ।   ध   -    प   प  ।   ग  प  ध  प   ।
तो  हे   मा र  । ते   रा  मां स ।  बि  s   का   वे  ।  s   s    s    s   ।
^   _     _          _    _                ^    ^   ^                ^
ध  सा   सा  -  ।  रे   सा   -  -  ।   ध   ध  ध  -  ।  ग   ध   -  प  ।
ते   रे   खा  s   ।  ल  का  s   s  ।   क   रें   गे  s ।  बी  छौ s   ना  ।
_    ^                   ^    
सा  ध  प  प  । ग  ध  -  प   ।
हि   र  ना s   । हि   र  ना s  ॥ ३ ॥
^       ^                 ^                   ^                           ^
ध   -  ध   -   ।  ग   ध  प  -     ।  ध   प   ग  -  ।  ग   ध   -  प   ।
पा  s   च   s  ।  हि   र   ना   s ।  प  चि  स  s    । हि   र  s   नी  ।
^    _      _        _   _     _                   ^          ^     _    ^    
ध   सा   सा  - ।  रे   रे   सा  -  ।  प  ग  ध  प  । ध   सा   ध  प  ।
उ   न    में   s ।  ए   के   तू   s  ।  च  तु  र  न  ।  s   s    s    s   ।
     ^    
ग   ध   प   प  ।  ग  रे   सा  -  ।
हि   र   ना  s  । हि   र   ना  s  ॥ ४ ॥
_     ^                      ^               _     _    _  _      _        ^
सा   ध   ग   -  ।  ग   ध  प  - ।   सा   सा   रे  रे  ।  सा  -  ध  प  ।
के   हे   s    s   ।  क  बी  रा  s ।   सु    नो  भ  ई  । सा  s  धो   s  ।
^     _    _    _       _  _   _  _        ^
ध   सा   सा  सा  ।  रे सा  रे  सा  ।  ध  - प   प  ।  ग   -  रे  सा  ।
गु   रु      के च  ।  र ण  चि  त   ।   ध  s  र   ना ।  s   s  s   s
ग   ध   प   प  ।  ग  रे   सा  -  ।
हि   र   ना  s  । हि   र   ना  s  ॥ ५  ॥

भावार्थ 

ज्यादा तर संत काबोरदासजी रामभक्त रूपसे जाने जाते है । इनकी कुछ रचनाये नीतिशास्त्र पर भी पायी जाती है.। इन्हें पाखंड जराभी पसंद नहीं था । इनकी दोपाईया तथा चौपाइयां इस बातकी गवाही देती है । इनकी रचनाओंका और एक लुभावना अविष्कार निर्गुणी भजनोमे पाया जाता है । निर्गुणी रचनामे किसी एक भगवानकी स्तुति या प्रार्थना नहीं होती.। सब भगवन सगुणरूपसे दिखाई देते है और निर्गुण में तो गुणकी समाप्ति निर्देशित है । इसलिये ये विषय निर्गुणी भजन में  त्याज्य है । प्राकृतिक नियम, जीव जगत तथा ईश्वर का परस्पर अवलम्बन , परब्रह्म  का निर्देश आदि विषय निर्गुणी भजनमें प्रतिपाद्य होते है । प्रस्तुत रचना इस प्रकारकी निर्गुण रचना है ।  

इसमें " जीव  " के लिये " हिरन "  तथा "जगत " के लिये  "बन" की उपमा दी गयी है । दोनों उपमेय तथा उपमान के परे नित्य सत्य का निर्देश करते हुए इस बातको समझने के लिये गुरु की आवश्यकता कही गयी है । हिरनको समज़बुज़के  बन चरने के लिये कहा गया है । चरना का मतलब सिर्फ घास चरना नहीं तो जीवनका उपभोग लेना अभिप्रेत है जो हर जीव यथा शक्ति करते रहता है । 

इन्सानकी जिंदगी चार अवस्थासे गुजरती है । प्रथम बाल अवस्था   बादमे युवा अवस्था , तीसरे स्थान पर  वृद्ध अवस्था  और अंतिम मृत अवस्था मानीजाती है ।  चारोही अवस्था पुनरावर्ती मानी जाती है. । बचपन और जवानीमे हर इंसान अपनी निज प्रेरणाके अनुसार जिन्दगी बिताता है । जो प्रिय हो उसे पाना और रखना चाहता है और जो नापसंद हो उसे छोड़ना चाहता है ।  ये चाहना या न चाहना पुरब जन्मके संस्कारका फल स्वरूप है । अपनी अहंकार में फसा हुआ इंसान ज्यादा करके पहली दो अवस्थामे अपनी नैसर्गिक प्रेरणाके बारेमे कुछ सोचे ना तो भले न सोचे लेकिन जब तीजा बन याने  तीसरी वृद्धावस्था आने पर सोचने पर मजबूर हो जाता है ।  तीजे बन में न चरने के लिये कहा है ।  जीना किसे छुटा  है ?  यहाँ "समज़बुज़" की बात दिखने लगती है । जियो लेकिन आसक्ति छोड़के । ये " समज़बुज़" का जीना है । प्रेयस छोड़के श्रेयस स्वीकारना यही बात न चरने के बराबर है । 

तीजा  बन याने बुढ़ापे में इंसान मृत्युकी मृयुकि आशंकासे भयभीत  हो जाता है ।  शास्रोँके अनुसार मृत्युकी देवता यमराज मानी गयी है  । ये यमराज अपना काम अपने यमदूतोंसे करवाते है । यमदूत अपनी फाँसमे बाँधके  इंसानको खींचके मृत्यु के तरफ ले जाते है ।  यमदूतोंको इस चरणमे " पारधी"  ऐसी उपमा दी गयी है । चेतावनी दी गयी है इनकी नजरसे बचना ।  

ये पारधी तुम्हें मारकाट तेरा  मांस बेचेंगे तथा तुम्हारी खालका इस्तेमाल बिछाने जैसा करेंगे ऐसा डरावना चित्र दिखाया है।  अभी तक जो खानेवाला था वो अब खाद्य बनेगा । इसमें इसी जगतसे पायी सभी संपत्ति समाविष्ट करे तो चित्र साफ नज़र आता है । लोग मरे हुए इंसान के \प्रति दुःख कम करते है । उसकी जाय्दादके बटवारेमे ज्यादा रूचि रखते है । यु तो ये काम परिवार के सदस्य करते है जो जगत का सबसे नजदीकी हिस्सा होता है. । 

इतनी चेतावनी देनेका बाद कबीरजी कुछ दिलासा देनेका काम करते है । हिरन यानि जीव को " चतुर  " सम्बोधित करते है ।  इस चरणमे पाच औए पचीस संख्या का संकेत मुलतत्वोंसे है । जो जीव तथा जगत दोनोमे एक जैसे समाये है । इसलिये  जो खून एक इंसान को लाल दिखता है वो दुसरेकोभी "लाल " ही दिखता है । इन मूल तत्त्वके परे  एक नित्य और शाश्वत तत्त्व है जो कोई चतुर हि समझ सकता है । ऐसा तू हि  एक चतुर है ऐसा कहकर उत्तेजन दिया गया है  । 

आखिरमें ये सब "गुरु " के माध्यमसे ही शक्य है इसलये  अपना चित्त गुरुके चरण में धरो ऐसा उपदेश किया है। कबीरजी की नाम मुद्राका एक अविभाज्य भाग है " सुन भई साधो " । सबको नहीं पुकारा गया है सिर्फ भाई और साधु लोगोंका समावेश हुआ है इसपर ध्यान दिया जाये । तथा ये गुरु कोई एक व्यक्ति या संस्था नहीं तो अपनहि निजस्वरूप अपनेको हि दिखाने हेतु  सामने आया हुआ एक निमित्त है । इस सम्भावना पर  चिंतन करे तो सत्य दर्शन संभव है ऐसा बताते हुए भजनकी समाप्ति की है । 

Sant Tukaram Bhajan : Amha Vishnudasa

शब्द रचना 
तुकाराम  महाराज

आम्हां विष्णुदासा हेचि भांडवल । अवघा  विठ्ठल धन वित्त  ।।१।।
हे ती काही घेणे नलगिये हाते  । करोनिया चित्ते समाधान  ।।२।।
तुका म्हणे द्रव्य मी;मेळविले मागे । हे तो कोणा संगें आले नाही ।।३।।

सरगम 
राग रागेश्री ताल भजनी ठेका 
संगीत आणि  गायक : अरविंद खरे 

म  । ग    म  म    म  ।  रे  -  सा   -  ।  सा  ध  निं  ग  ।  ग  व  - म   ।
आ । म्हा   s  वि  ष्णु । दा  s  सा   s  ।  हे  चि   s   भां  ।  ड  व -  ल   ।
गम ।  ग   ग   म   ध   ।   म   -  म  -  ।  ध   ध   निं   सां  ।  निं  - ध  -  ।
अव  । घा   s   s    वि    ।  ठ्ठ  -  ल  - ।   ध  न    s     s    ।  वि  s  त s  ।
म  । ग    म  म    म  ।  रे  -  सा   -  ।  सा  ध  निं  ग  ।  ग  व  - म   ।।१।।   किंवा  ( म  म  ग म )
आ । म्हा   s  वि  ष्णु । दा  s  सा   s  ।  हे  चि   s   भां  ।  ड  व -  ल  । । १।।     ( ड  व ल  आ )
       ०                         x                     ०                       x                                    ( जोडण्यासाठी )

ग   म   निं   ध  ।  सा   - सा   -  ।  निं   सां   रें   सां   ।   निं  -  ध  -  ।
हे   तो   कां   हि  । घें   s   णे   s  ।  न   ल    गी   ये   ।   हा   s  तें   s  ।
ध   ध    ध    ध  ।  ध   निं  -  ध  ।  ग   -   ग    म   ।   रे   -  सा   -  ।
क   रो   नि   या  । चि  s   त्तें   s   ।  स  s   मा   s   ।  धा   s   न  s   ।। २।।
०                         x                     ०                          x  
तिसरा चरण दुसऱ्या प्रमाणे

भावार्थ 

संत तुकाराम वाणी समाजातून आले हे सर्वश्रुत आहे. . इतर संतांप्रमाणे त्यांनीही आपल्या व्यवसायातील उदाहरणे  देत देत भक्तिभावाची मांडणी केली आहे . "  देवा तुझा मी सोनार " किंवा " आम्ही वारिक वारिक करू हजामत बारीक " अशी उदाहरणें सहज सामोर येतात .  जातीव्यवस्था माणुसकी ना सोडता जपणारा असा तो समाज होता. तो पुढे बिघडला ही इतर गोष्ट.
तुकाराम महाराजांनी धन, वित्त, देणें , भांडवल, द्रव्य  अश्या पारिभाषेतून  आपले म्हणणे मांडले  आहे. अर्थ शास्त्रातील सर्व संज्ञा अतिशय चपखलपणे उपयोगात आणल्या आहेत. त्या शिवाय पारंपरिक सैद्धांतिक  सुद्धा वापरल्या आहेत. हे सर्वे करताना कुठे हि आपण बुद्धिमान असण्याचा दर्प नाही. उलट भक्तिभावातून येणार नम्रपणा अतिशय ह्रदयपणे सामोरा येतो .
पहिल्याच चरणातून ते आपली ओळख विष्णुदास  म्हणून देतात. हरीचा दास तो हरिदास तसा  विष्णुचा दास तो विष्णुदास .  पांडुरंग हा कृष्णाचा अवतार मानल्यामुळे तो आपोआपच विष्णूशी जोडला जातो. कृष्ण भक्तीची तुळशीमाळ आदी चिन्हे वारकरी अभिमानाने धारण करतात.  नरसी मेहताने त्या विष्णुदासांची आंतरिक ओळख " वैष्णव जन तो तेणें कहिये " ह्या सुप्रसिद्ध रचनेतून समाज मनावर बिंबवली आहे. इथे विष्णुदास ह्या शब्दाच्या आधीचा "आम्हा " हा  शब्द हा फक्त  आदरार्थी बहुवचनी मानायचे कारण नाही. तो संख्यार्थी बहुवचनी मानायला काही  हरकत नाही.  अशी आपली ओळख सांगितल्यावर हा वाणी आपले भांडवल , धन आणि वित्त ( capital and wealth ) हे सर्व एकत्र करून ते सगळे " विठ्ठल " ह्या एका शब्दातून व्यक्त करतात.

व्यावहारिक जगामध्ये धन, वित्त, भांडवल ह्या हाताळायच्या गोष्टी आहेत . नोटा नाणी  मोजाव्या लागतात. सोने तोलावे लागते. हे हस्त स्पर्शाशिवाय  शक्य नाही .  विठ्ठलाचे तसे नाही. तो हस्त स्पर्ष न' करताही वापरता येतो.  त्यासाठी एकाच अट महाराज सांगतात .ती म्हणजे चित्ताची समाधानी अवस्था असण्याची.
सांगायला सोपी पण मिळवायलाअतिशय कठीण अशी अट सांगितली आहे. संसारात राहून संसारात ना अडकण्याची हि गुरुकिल्ली आहे.

हे काही एका जन्माचे काम नाही . सतत करायची साधना आहे हे " द्रव्य मिळविले मागे " अशा संकेताने सांगतात. मागे म्हणजे किती मागे ? मागील क्षण  असू शकतो किंवा मागील अनंत जन्म असू शकतात. साधनेचे फळ म्हणून चित्ताचे  समाधान प्राप्त होते . हे कोणी कोणाला देऊ घेऊ शकत नाही ."  उधारी बंद नगद चालू "  अशी हि रोख ठोक व्यवस्था आहे. ती  स्वतःच मिळवावी लागते असे प्रतिपादन  करून अभंगाची सांगता केली आहे.

मोजक्या शब्दांतून प्रचंड अवाक्याची गोष्ट सांगण्याची तुकाराम महाराजांची अति विलक्षण अशी हि रचना आहे

DEV MHANE NAMYA PAHE

देव म्हणे नाम्या पाहे
देव म्हणे नाम्या पाहे । ज्ञानदेव मीच आहे  ।। १ ।।
तो आणि मी नाही दुजा । ज्ञानदेव आत्मा माझा  ।। २।।
माझ्या पायी ठेवी हेत । सोड खंत खंडी द्वैत  ।। ३।।
नाम्या उमज मानसी । ऐसे म्हणे हृषीकेशी  ।। ४।।

अन्वय 
संत नामदेवांचे संवादात्मक असे बरेच अभंग आहेत त्या पैकी हा एक होय .प्रसंग आहे ज्ञानेश्वर समाधी नंतर आळंदीहून पंढरपुरास परत येण्याचा. समकालीन म्हणून संत नामदेव त्या वेळेस आळंदीत उपस्थित आहेत. समाधी  सोहळ्याचे वर्णन करणारे बरेच अभंगत्यांनी लिहून ठेवले आहेत. समाधी नंतर नामदेवाचा जीव कासावीस झाला आहे आणि ते प्रत्यक्ष पांडुरबागला साकडे घालतात कि मला पुन्हा ज्ञानेश्वरांचे दर्शन घडवा तरच मत पंढरीला परत येईन. " तरीच येईन पंढरीस  द्रुष्टी देखेन ज्ञानेश " असे एका अभंगात त्यांनी लिहून ठेवले आहे. नामदेवांची समजुत घालण्यासाठी प्रत्यक्ष पांडुरंग त्यांच्याशी बोलत आहे अशी ह्याची रचना आहे. 

देव नामदेवांना म्हणतात माझ्यातच ज्ञानेश्वर पहा. तो आणि मी वेगळे नाहीत . माझा आणि ज्ञानेश्वरांचा आत्मा दोन नसून एकाच आहे. आता वियोगाची खंत सोड आणि माझ्यापाशी तुझे ध्येय ठेव . दोन वेगळे  भासवणाऱ्या द्वैताला संपवून टाक . मनाची अशी एकतानता उमजून घे असे हृषीकेश म्हणतात. 
 असा  वारकरी संप्रदायाचा अद्वैतवाद  सिद्ध करणारी तरीहि विलक्षण हृदयंगम अशी हि रचना आहे. 
  सरगम   राग दुर्गा  ताल अध्धा

रे  ध  -  प   ।   ध   -  प   -   ।    प    ध   म    -  ।  प    म   रे  -  ।
दे   व    - म्ह  ।   णे   -    -      -    |      ना    -   म्या   -    ।   पा   -    हे   -    ।    
 सा -  रे   रे    ।  ध   सा   सा   -    ।   ध    -  सां    सां   ।   ध   सा  धप   म  ।    
ज्ञा   -  -  न    ।  दे     -   व    -     ।   मी   -   -     च    ।   आ   -    हे -   -    ।। धृ  ।।
 ३                        x                         २                      o

ध   -   म    प    ।   ध   सा   सा  -  ।  ध  सां  रें  सां  ।   ध  -  प   -   ।
तो  -   आ   -     ।   णी  -  मी  -    ।  ना   -  ही   -   ।    दु   -  जा  -   ।
ध    -  ध    -    ।    प   ध   म   _  ।   म   प   प   ध  ।  म   रे  सा   -  ।
ज्ञा   -  न   -    ।   दे     -   व -    ।  आ  - त्मा   -   ।  मा   -   झा -  ।। १ ।।

दुसरे कडवे पहिल्या प्रमाणे                                                           ।। २ ।।

ध   प   ध   -   ।  निं  निं  निं -  ।    प  -      निं   ध  ।   मप धनीं प  -  ।।
ना  -   म्या  -  ।  उ   म   ज  -  ।   मा  -   न  सी   ।  --    --   -    -  ।।
ध   - ध  -   ।   प   ध   म   -  ।   म प  म  रे  ।   सा  रे सा  -  ।।
ऐ  -  से  -   ।   बॊ   -    ले  -   ।  ह्र  षी  के  - ।  शी   -   -   -  ।। ३ ।।

KANADA RAJA PANDHARICHA

कानडा राजा पंढरीचा 
वेदांनाही नाही नाही कळला अंत पार ज्याचा । कानडा राजा पंढरीचा ।।धृ ।।

निराकार तो निर्गुण ईश्वर । कसा प्रगटला असा असा विटेवर ।।
उभय ठेवले  हात   कटीवर । पुतळा चैतन्याचा ।। १ ।।

परब्रह्म हे भक्तांसाठी । उभे ठाकले भीमेकाठी ।।
उभा राहिला भाव सावयव । जणू की  पुंडरिकाचा ।। २ ।।

हा नाम्याची खीर चाखतो । चोखोबांची गुरे राखतो ।।३।।
पुरंदराच्या हा परमात्मा । वाली दामाजीचा  ।। ३।।
सरगम  
राग  : मिश्र  मालकौंस : स्वर ग ध नि कोमल सा आणि म शुद्ध : ताल भजनी ठेका

सा  ग  म  ध    ।    ध  -  ध  -  ।।  ग  म   ध   नि ।  नि  नि  नि   -  ।।
वे        दा   -   ।    ना  - ही   - ।।  ना   -  ही    -   ।   क  ळ  ला   -  ।।                 
ध   ध  नि  नि । सां  नि  सां  - ।।  सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।
अं   त  पा   र  । ज्या  - चा  -  ।।  का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।
ध  म  ग  म   ।  धनी  सां    सांनी  ध ।।  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
पं  ढ  रि  चा   ।   का-  -    न -    डा ।।  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।। धृ ।।

ग   -   म    ध  ।  -   ध   म   सा  ।।   सा   ग   म   ध    ।   ध   -   ध   ध   ।।
नि   -  रा    का ।  -   र   तो   -    ।।   नि   र   गु    ण  ।    ई   -   श्व   र   ।।
ध    ध  -   ग   ।  म   ध   म   -    ।।   ग    म   म    ध      ।   म   -  म    म  ।।
क   सा  -  प्र    ।  क   ट   ला   -   ।।   अ   सा   -    वि   ।   टे    -   व    र   ।।
ध    ध    ध   ध   ।    ध   नि   सां   सां   ।   ध    -   म   ग    ।   ग   म   प   प   ।।
उ    भ    य    ठे   ।   वि   ले    -     -    \\   हा  -   त    क  ।  टी   -    व   र   ।।
म   नि   नि   -   ।     नि   ध  म  -  ।      ध     सां   सां   -   ।   म   धनि  निसा  -  ।।
पु   त   ळा    -   ।    चै     -   त   -   ।।  न्या   -     चा   -    ।   -      --      --      -   ।।
सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।  ध  म  ग  म   ।  धनी   सां   सांनी   ध ।।
 का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।    पं  ढ  रि  चा   ।   का-    --    न -    डा ।।
  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।। १।। .
दुसरे  कडवे  पहिल्या प्रमाणे    ।। २ ।।
सां    -   सां   -    ।   सां   सां  सां   ध  ।।    ध   नि   सां   -   ।   सां   सां   सां   -  ।।
हा    -    ना   -    ।   म्या  -   ची    -   ।।   खि   -     र    -    ।   चा - ख   तो   -   ।।
नि  -  नि    -    ।   ध   नि    ध   म ।।  ध  नि  -  नि   ।   सां   गं    सां   -   ।।
चो  -   खो   -    ।   बा   -    ची    -  ।।    गु   रे   -   रा   ।    -    ख     तो   -   ।।
ध    नि   -    नि  ।  ध  नि  प   -    ।।   ध   -  म   ग    ।    प  -  प -   ।।
पु     रं    -    द    ।  रा  -   चा   -    ।।   हा  -  प    र    ।  मा   -  त्मा  - ।।
म   -    नि  नि   ।   नि   ध   म  -।।   ध  - सां   सां  ।  म   धनि  निसा  -  ।।

वा  -    ली   -    ।   दा   -  मा  -   ।।    जी  -  चा   -  ।   -   --    --   -   ।।

सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।  ध  म  ग  म   ।  धनी   सां   सांनी   ध ।।
 का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।    पं  ढ  रि  चा   ।   का-    --    न -    डा ।।
  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।।३।। .

अन्वय 
वारकरी संप्रदायाच्या मान्यते नुसार पांडुरंग हे निर्गुण परब्रह्माचे सगुण रूप आहे . परब्रह्म ह्या विषयावर वेदसुद्धा " हे नाही , हे नाही " असेच म्हणतात .  म्हणून कानडा पंढरीच्या राजा वेदांना अंत आणि पार कळला नाही असा आहे असे  सांगून टाकतात. ( अंत आणि पार हे साकार गोष्टीलाच संभवतात)

तेच निराकार आणि निर्गुण अश्वराचे रूप चैतन्याचा पुलाला बनून कटीवर हात आणि विटेवर पाय ठेऊन चैतन्याचा पुतळा बनून उभे आहे हे सर्व परिचित रूपाचे वर्णन पहिल्या कडव्यात करतात. भक्ती हे अशा तर्हेने ज्ञाना साठी पूर्व आणि उत्तर असे दोन्ही काळात करावयाचे साधन मानतात

हे निराकार निर्गुण अस्तित्व भक्तांच्या आकलनासाठी आणि भक्तीला सुलभ असे भाव ( मनाचा गन )आणि अवयवांसह ( शरीराचा गुण ) परम भक्त पुंडरिकाच्या सोयीसाठी कटीवर हाथ आणि विटेवर पाय असे उभे आहे हे सांगतात . भक्त पुंडरिकाचे चरित्र ह्या रूपात सर्वंकष रीतीनेद्वितीय कडव्यात उभे केले आहे.

तिसरे कडवे नामदेव, चोखोबा पुरंदर अशा काही भक्तां च्या चरित्राचे संक्षिप्त वर्णनासाठी वापरले आहे ते सामान्य भक्तांनाही स्फुरणदायी व्हावे हा सुप्त हेतू. भक्त आणि ईश्वर डोभानंही एकेरी संबोधन वापरले आहे. ते संबंधाची जवळीक दाखवणारे आहे.