GEETA : CHAPTER 12 :2

मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते |

श्रधया परयोपेतास्ते मे युक्ततमा मताः ||2||

Prose :

ये मयि मन आवेश्य नित्ययुक्ता श्रधया परया उपेता मां उपासते ते युक्ततमा मे मताः |

Translation : 

Those who have brought their mind unto me and joined ot with me in extreme faith and constantly  worship me are the best in my opinion.

Commentary :

The Lord has answered here thew query of Arjuna raised in first stanza. The query who are better between those (1) who worship your form with total devotion or (2) those who concentrate upon your formless and non-manifested existance ?
Through out the Geeta The Lord has dialogue in human form of Krishna with Arjuna . Every where he has used expressions like "me " , "mine" etc. If we take it as a another individual then it refers to one character of Mahabharata. Multi facet character undoubtedly.Huge passages are devoted to his pranks as kid, his romance with Gopikas as youth, a flute player,  king, a statesman, a friend, a philosopher, a guide and what not.
The Geeta is in form of a dialogue so expression like You, yours and me, mine are unavoidable. Even the Varkari cult talksघरी about हरि  or पाण्डुरङ्ग as  a statue or idol but draws far larger meaning of the reality often refered to as " BRAHMAN " This is evident from compositions like " परब्रह्म निष्काम तो हा गवलिया घरी  ". In the same spirit when ever the Lord uses the terms like me or mine it has reference to " ब्रह्मन् ". In the elevanth chapter the Lord had given a glimpse of his omni presence which frightened Arjua who found and asked to resume pleasant human form. So multiple interpretations are possible from this stanza. In fact different interpretations have given rise to theories like अद्वैत वाद , विशिष्ट अद्वैत वाद , द्वैत वाद and so on and tradition of multiple interpretation continues. The fun is that every ine sincerely believes in his own interpretation. People have argued on the interpretation but never was a doubt raised on the sincerity of purpose. The Geeta has that remarkable resilience.
So depending upon how you take Me and Mine literally or spiritually, this particular stanza has scope to take ot as you like. The Lord has no objection !!! Not so with next three stanzas which hammer up on the difficulties to be faced by Formless contemplation.

Study Group : Geeta : Chapter 12 part 1

अभ्यास वर्ग  गीता अध्याय १२. श्लोक १
अर्जुन उवाच
एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते |
ये चप्य्क्षर्म्व्यक्त्म् तेषां के योगवित्तमाः ||12:1||

The  stanza comes from the mouth of Arjuna in question form. To understand the logic behind question one must refer to back chapters. The word thus ( एवं ) also indicates the link . The eleventh chapter ends with four stanzas coming from the Lord. They come after fulfilling the request of Arjuna to the Lord to fall back to normal gentle form ( सौम्य रूप ) with which Arjuna is comfortable. While 11th chapter shows the Lord in extreme harsh form (  उग्र रूप ) showing omnipresence of him covering both the time and space. It was too much to sustain and so came the request. 

The Lord explained in last 4 stanzas of last chapter that even if the harsh form is desired by Gods and Rishis, it cannot be fathomed by normal eyes. Arjuna could get a glimpse only when The Lord granted him special vision. It clearly indicates things happen only when the Lord wishes them to happen. To save devottees like Atjuna from possible disappointment, The Lord assures assures that same vision can bt obtained by incessant devotion of him in Gentle form ( सौम्य रूप ).  Arjuna immediately noticed two paths to achieve the Lord. That prompted him to ask the question the traveler of which path is the best way for the union ? ( योगवित्तमाः )   The prefix वि accepts both as good but distinguishes between the good and exceptionally good.

It reminds an example ( दृष्टांत ) set by Sant Gyaneshwar. He has said supposing a traveler takes night halt on top of the hill, he will see many ways to go down from the hill in the morning with breaking of sunlight.  He cant take all the ways but has to choose which is the best. Arjuna is lucky that he has guide like The Lord and ask which is the best.

Ir also tells us the possibility of different paths to achieve same target. 

The Lord will proceed to answer his question from 2nd stanza onwards.

श्रीगणेशजी

श्रीगणेशजी हासत , गावत , नाचत , दौड़त आये || धृ || 

रिद्धि सिद्धि गण सहित आनंद मंगल गाये || १  || 

हरसाल इंतज़ार करत आंखोमे आस लगाये || २ || 

वादे मुरादे सपने अपने सफल पुरे हो जाये  || ३  || 

सकल कला सबन विद्या जो चाहे मनसे पाये || ४ || 

शुद्धः आद्य शुद्धः मध्य सफल कार्य कराये  || ५  || 

श्रीगणेशजी हासत , गावत , नाचत , दौड़त आये || धृ || 

राग झिंझोटी 

पदवी विद्यापीठाची आणि लोकपीठाची

निमित्त होते राजर्षी शाहु महाराज  ह्याच्या विषयी लेख वाचण्याचे. शिवाजी हि एकमेव ऐतिहासिक व्यक्ती की ज्याच्या मागे आणि पुढे पदव्या चालत आल्या आहेत. . छत्रपति शिवाजी महाराज  ! राज्याभिषेक प्रसंगी गोब्राह्मण प्रतिपालक क्षत्रिय  कुलवंतस अशी बरीच बिरुदावली होती पण छत्रपति मागे आणि महा'राज पुढे एवढेच शेकडो वर्षे टिकून आहेत. त्या शिवाजी  महाराजांचे वंशज  राजर्षी . हि राजर्षी  पदवी वेदकालीन आहे. गीतेमध्ये जनकादि राजांच्या साठी ती यापारलेली आहे. ब्रह्मर्षी व राजर्षी असा जोडीने उल्लेख येतो. राजर्षी ऋषितुल्य राजासाठी आणि ब्रह्मर्षी ऋषितुल्य ब्राह्मणांसाठी वापरल्या जातात. हि पदवी शाहूमहाराजांसाठी आधुनिक काळात वापरली गेली हि फार मोठी गोष्ट आहे.

काहींना पदवीधर असण्याचा अभिमान असतो. व्दि पदवीधर अधिक अभिमानी असतात. काहीजणांना पदव्यांची लांबलचक माळ अतिप्रिय असते . महाराष्ट्राचे एक माजी मंत्री इतक्या पदव्या ( त्यात अनेक डॉक्टरेट्स पण  आल्या ) इतक्या विद्यापीठातल्या धारण करून  होते की तो सर्व तपशील एका विजिटिंग कार्डावर मावत नसे . आज फक्त माजी मंत्री एवढीच ओळख बाकी आहे.काळाच्या कसोटीवर कुठल्या पदव्या टिकतात आणि कुठल्या विस्मृतीमध्ये जातात हे तपासले तर  लक्षात येते कि लोकांनी प्रेम आणि आदराने दिलेल्या पदव्या टिकून राहतात. स्वतः धारण केलेल्या , कुण्या व्यक्ती किंवा विद्यापीठाने दिलेल्या पदव्या कालांतराने विस्मृतीत जातात. त्या पदव्या फारतर त्या माणसाला त्याच्या आयुष्याइतकी आणि इतकीच साथ देतात . ( रँग्लर परांजपे असे काही अपवाद सोडून ). बऱ्याच पदव्या नोकरी संपादन उद्देशाने मिळवल्या असतात . प्रत्यक्ष कामाचा आणि  पदवीच्या विषयाचा संबंध असतोच असे नाही. ज्ञान  सम्पादन हा उद्देश क्वचितच दिसतो. त्या पदव्या कर्तृत्वाशी निगडित असतातच  असे आढळत नाही .

त्या उलट लोकपीठातून आलेल्या पदव्या . त्या मागून मिळत नाहीत पण आयुष्य संपल्यावरही जात नाहीत.

लोकमान्य हि पदवी टिळकांचीच बापुजी  अणे ह्यासारखे अन्य लोकमान्य नव्हते असे नाही पण लोकमान्य म्हटल्यावर टिळक म्हणायची जरूर नाही असे  एकमेव लोकमान्य म्हणजे बाळ गंगाधर टिळक हेच फक्त.

महात्मा हि पदवी गांधीजींचीच आठवण करून देतात. त्याच्या आधी कुणी महात्मा नव्हते असे नाही. महाभारतात विदुराला महात्मा संबोधिले आहे. गांधीजींचे समकालीन म्हणता येतील असे ज्योतिबा फुलेसुद्धा महात्मा नावाने पारिचीत होते .. पण आजच्या घडीला महात्मा म्हणॆ मोहनदास करमचंद गांधी हीच व्यक्ती डोळ्यापुढं येते.
.
पंडित असंख्य आहेत. काही नावाचे आहेत तर काही जातीचे  आहेत. कोणी स्वतःच स्वतःला पंडित  ठरवून टाकले आहे. काहींना लोकांनी उपहासाने पंडित म्हटलेआहे . तथापि पंडित नंतर काही म्हटले नाही तर ते जवाहरलाल नेहरू हेच समजले जातात.

गंधर्व अनेक आहेत. छोटा असो वा सवाई, कुमार अशी वा नुतन , कितीही प्रसिद्ध आणि गुणी असोत पण हि पदवी सर्वार्थाने सजवली  ती बालगंधर्वानी. नुसते गंधर्व म्हटले कि ते बालगंधर्वच . नारायणराव राजहंस हे नाव आठवत सुद्धा नाही.

 काही आपले नाव हीच पदवीरुपी बनवतात. उदाहरणार्थ   " लता . ", " ब्रॅडमन ". त्यांच्या हयातीतच प्रति लता  किंवा प्रति ब्रॅडमन तयार झाले आणि लयाला गेले.

हे नशीब गुणवंत आणि लोकप्रिय अशांनाच लाभते .त्या सर्व पदवीधरांना मानाचा मुजरा

Notation : Ghana Pandurang Ola

राग :  मियाँ मल्हार       ताल  : भजनी ठेका


 पहिले  कड़वे
             
 रे     प   |  गँ     म   रे     सा  |   रे   सा    रे   सा   |
 घ    न   |  पा     डु     रं    ग  |  ओ   ला  प्रे   म    |
                  X
 रेप    प    ध   ध   | नि   प   म   प    |

 भाS   वे   ओ  थं   | बि   ला  झ   र    | 

X

नि  ध  नि   सां  | नि  सां  सां   सां  |
झ  र   ब    र    |  स   त   आ   ला  | 
X   

नि   प   म   प  | |  ध  प  गँ   रे    |  रे   सा  ( रे  प  )
 चिं  ब   कृ   पे  |   S   ने  S   के   | ला   S  ( घ   न  )
X  


दूसरे कड़वे
 

म    प   |   नि   सा | नि   सा   |       नि   सा
दा   टु    |   नी   आ  लि   या    |    आ    स   
                X
सा   नि  |   रे    रे    रेरे   सा    |   निसा   सा
व्     र्शा  |  व्    क  रील   हा    |  खाS      स 
                X
म    प   |    नि  प    निध   नि  |  सा    सा
द   गद्ध      भू   मी    चाS     S  |  वा    स      
                 X
नि   सां  |   नि    प    ग    ग  |  मरे    सा (  रे   प )
तो   षा   |   व्     या    स   म  | नाS   स   ( घ   न )
                 X
बाकीची कड़वी दोन प्रमाणे




 

राग : जयजयवंती    ताल : तीनताल
रचना क्र. १ स्थाई :
नादान अँखिया लागी | 
सगरी  रैन हूँ तो जागी || 

अंतरा :
जबसे अंखिया लागी प्रेमसों | 

सुखकी नींद मैं त्यागी ||

राग  : जयजयवंती    ताल : तीनताल

रचना क्र. २ 
स्थाई 

मोरे मंदिर अब क्यों नहो आये | 
का ऐसी भूल भयी मोरी आली  \\

अंतरा 
प्रेमपिया की आँखिया तरस रहै  
किन सौतन बरमाये है  || 

घन पांडुरंग ओला । ( LORD PANDURANGA. THE RAIN CLOUD )

घन पांडुरंग ओला ।   प्रेमभावे ओथंबीला ||
झरझर बरसत आला ।  चिंब कृपेने केला ।।१।।

दाटुनी  आलिया आंस ।  वर्षाव करील हा खास ।
दग्ध भूमीचा वास  ।   तोषवाया ये मनास  ।।२।।

नित नेमाची मशागत ।  पेरी बियाणं नामांकित ।।
आलं टरारूनिया शेत  |  रहा खुशालपणे निवांत  ।।३।।

सर्व सरली धावाधाव  ।   काई नुरली मनास हाव ।।
तुचि आनंदाची ठेव  ।   आम्ही जाळू भेदभाव  ।।४\।।

आता काय मागणे मागू ।  तुज काय गाह्राणे  सांगू ||
तुझे तुलाच देणे लागू  ।  तुझे पायीच मुक्ति मागू  ।।५।।

तुझे रुपी एकरूप व्हावं ।  सार्थकी जीवन लागावं  ।।
मग कशास उरला वाव ।  आम्ही  भक्त तरी तू देव  ।।६।।

SEVENTY COMPLETE, A DETACHED EYE VIEW

Wanted  to write it in 27th June but was not sure if it can be of any interest to any body else than me. Usually it is kept as low key affair due to proximity to the date of Salil"'s Death. Hundreds of Birth day wishes and a sort of small mile stone of completing seven decades of life encouraged me to pen my emotions on next and next of the next date. Who knows if I will be alive when I complete 75 years of age.
Born on 27th June 1947. The night between 26th and 27th like International flight . You reach airport ( Hospital  in this case ) on one date but take off on the next date. The ticket prints next date. Horoscope gets confused. The date changes but not the "Tithi.". . For many years I was under impression of being born on 26th June. The school decided ( must be as desired by my parents ) it to be 27th June. So it is since then. Anyway no body remembers the day, time or the place where one is born.  Now they shoot it in camera I am told to settle future dispute if any .
Every passing decade had it's own stamp on the life. At that particular time at felt real and for ever. Now I get notion is nothing is really real and definitely never for ever. Had my share of good and bad moments. Felt very proud at times not so proud or not at all proud at other times. Felt very sad and miserable some times not so miserable or not at all miserable at  other times. The sinner and the saint went hand in hand. One overstepping other as demanded by the occasion or rather as response to it. The occasion is the product of destiny and the response is your own blue print for future occasion// life. I guess must be true for almost all persons. Perhaps fitting with to and fro way of my life.
My idea is not to write chronology. It does not matter unless you occupy a place in history and then also it has to face disputes over it. It is sort of detached eye view. I dont know if any one can  be really detached but idea of detachment is appealing now.

SAFAI

बार बार यू  हि साफ करत है  ।
मैल जुटाया दिन घडी छिनमे  ॥ १ ॥

सहा न जाये मैल जो देखे  ।
मनका मैल कोई आँख न देखे  ॥ २ ॥

मन चंगा तो सब कुछ गंगा ।
पैदा हुए सब समान नंगा  ॥ ३  ॥

खीँच खीँच तब दुनिया ढाके  ।
अपनाही तन  शर्मसे देखे  ॥ ४ ॥

कर ले शर्म दुनियासे भाई  ।
खुदकी छबि तो मनमे छाई  ॥ ५ ॥

भला बुरा सब समझे जाने  ।
आदतसे फिर मज़बूरी  माने ॥ ६ ॥

धोवत धोवत कपडा फटत है  ।
मजबूरीसे दिन कटत घटत है  ॥ ७ ॥

कर ले पूरा अब रोना धोना ।
जहाँसे आये  वही है जाना  ॥ ८ ॥

HOLD HAND O FATHER

हाथ धरो फिर तुम पिता हमारे ।
हम बालक कही छूट न जा रे ॥१ ॥

दिखाने लाये हो जगका मेला  ।
हँसाये रुलाये वो दिखानेवाला  ॥ २ ॥

एक पल आँखे न चाहे मिटना ।
क्या क्या देखे कुछ छूट न जाना  ॥ ३ ॥

चलत  रुकत दौड़त पग भागे ।
चाहत है देखन क्या आगे आगे ॥ ४ ॥

तेरे होते हमें बुलाये क्यों कोई शैतान  ।
बदनामी तो तेरी होगी हम तेरे संतान ॥ ६ ॥

बिना ढूंढते सामने आते बार बार ललचाते  ।
बुरा करते फिर पछताते ऐसा हम क्यों होते  ॥ ७ ॥

तेरा छोड़ू किसका पकड़ू भीड़ बड़ी दुनोयामे  ।
गायब हो कहा प्रभु  तुम आवत ना समझमें  ॥ ८ ॥

कान सुनत रहे कंठ गावत जहां हो तेरा सूर  ।
सुनीको अनसुनी कर दो जहाँ हुए बेसूर  ॥ ९ ॥

डर पावत है  खो जावत है बालक है हम तेरे ।
बार बार फिर हाथ पकड़ ले मालिक तुम हमारे  ॥ १० ॥

SOME CROP SOME DROP

काही पीक काही तण

काही लावले काही उगवले
काही वाढवले काही असेच वाढले
काही राखले काही तुडवले
काही आवडले का अवघडले ?
काही बिघडले का बिघडवले ?
काही आखीव रेखीव
काहींची सुसाट धाव
कुठे जाण्या निघालो
कुठे जाऊन पोचलो
कापणीत पीक गेले
तण मातीत राहिले
आज घेतले हातात
तेही जाणार मातीत
पुन्हा पीक पुन्हा तण
चाले अखंड नागवणं

भावार्थ

माणूस काही करायला जातो ते तसेच होते असा अनुभव नाही. तास नियमहि नाही. प्रसंग होता मिलिंदच्या आयोजित केलेल्या शहर रचनेच्या विषयावरच्या परिसंवादाचा. शहराचं उभे राहणे हि घराच्या / निवासाच्या मुलभूत गरजेचे स्वयंसिद्ध मुक्त प्रगटीकरण. त्यात राहती घरे अली, दुकानदारी आलो, कारखानदारी अली. पेठा गलिया वने उद्याने आली तशी स्मशानेंहि आली. मुळ वस्त्या पाणी आणि सुरक्षित राहणी एवढया तुटपुंज्या गरजेतून वसल्या. नियोजित शहर बसवणे अथवा वाढवणे हे नंतरचे . नियोजन करू त्या प्रमाणे शहरे वसत नाहीत हे सत्य जिकडे तिकडे उगवलेल्या झोपडपट्या ओरडून ओरडून सांगत असतात. सहज तुलना शेतीशी झाली आणि दोन्हीतील साम्य स्थळे दिसू लागली. शेतीत सुद्धा सर्व पीकच येत नाही तर नको असले तरी तण सुद्धा येतेच येते. अजुन पुढे विचार नेला आणि लक्षात आले कि जीवनाची पाऊलवाट सुद्धा अशीच आहे. सगळेच हवे ते देणारी नाही तर थोडे नको ते पण डोक्यावर घेऊनच मुक्कामाला पोचावे लागते. मृगळाप्रमाणे आले म्हणता म्हणता मुक्काम पुढेच जातो आणि पुन्हा पुन्हा नव्याने सुरवात करावी लागते . वर्षानुवर्षे असेच चालत आले आहि पुढेही असेच चालत राहणार जोपर्यंत जगाचे अस्तित्त्व आहे तोपयंत

CALL OF THE MIND

न हाकारी

मन हाकारीसे मना । काय पुसतोसी जना ।।
तुझे तुलाच ठाऊक । तुझा व्यापार घाऊक ।।१।।

तुझी देवाण घेवाण । कधी कण कधीं मण ।।
काही उधार उसने । चुकवावे लागे देणे ।।२।।

रिण घेऊनिया आला । रिण देऊनिया गेला ।
कधी होणार मोकळा । सोडवुनी गुंतावळा ।।३।।

का बघे ना अंतरीं । करी का दिवाळखोरी ।।
इथे चाले ना नादारी । तुझी जप्ती कोण करो ? ।। ४।।

तुच तुला बुडवावे । नको काही नको हवे ।।
जेथे संपली उपाधी । तेथे लागली समाधी ।।५।।

भावार्थ

मनाचे दोन भाग कल्पिले आहेत . एक सांगणारा . दुसरा ऐकणारा . ऐकणारा भाग खूप जणांचे खूप काही ऐकत असतो. सांगणारा भाग क्वचितच बोलत असतो . तो एकदा बोलू लागला कि आपला आपणाशी संवाद सुरु होतो. संवादात सांगणे , ऐकणे , मनन करणे , प्रतिप्रश्न करणे, युक्तिवाद करणे , फिरून चिंतन करणे आणि मान्य करणे हे सर्व आले . जेंव्हा असा संवाद चालू होतो तेंव्हा बाहेर कोणाला काही विचारावे अशी गरज उरत नाही. आपल्या मनात चालणाऱ्या असंख्य गोष्टींची माहिती आपल्याला असतेच असते . ह्यालाच मनाचा घाऊक व्यापार म्हंटले आहे.

पुढील दोन कडव्यात व्यापाराच्या परिभाषेचा अवलंब करून मन हळु हळु स्वतःच्याच व्यापारात कसे गुंतत जाते ते सांगितले आहे. . वासनेचे ओझे घेऊन जन्माला यावे आणि मरावे लागते हे सुचित केले आहे. गुंतणे सोडवण्याची घाई केली आहे .

चौथ्या कडव्यात मनाला अंतर्मुख होऊन तुला कोणी बाहेरचा बुडवणारा नाही किंवा तारणारा नाही असे स्पष्ट केले आहे. इथे गुरूला नाकारणे अभिप्रेत नाही . " जो स्वयेंचि कष्टत गेला । तो नर भला रे भला " ( शिवानंदन केसरी ) , " गुरु की करनी गुरु ले जायेगा । चेलेकी करणी चेला ।। " ( कबीर ) आठवावेत .

शेवटच्या कडव्यात मनॊलयाचे महत्व प्रतिपादून रचनेची सांगता केली आहे.

( PALANA ) - ZULA

झोपाळ्यावरचे  गीत 

पुरे पुरे रे गोपाळा । थांबवी हा हिंदोळा ।।
जीव कसा गरगरला । अफाट  तुझी ही लीळा ।।१।।

नि:शंक राहू दे अबला । तंव कवेत स्थिरवी मजला  ।
क्षण क्षणात लागे बदला । भ्रम दिसतो इथला तिथला ।।२।।

हौस आता ही फिटली । परत वाट दिसू लागली  ।
जाइन जिथे मी एकली । आठवीत तुझी रे मुरली ।।३।।

वाटते परत मी यावे । तुज संग परत झुलावे ।
अलगद उचलुनी घ्यावे । तुझेच तुजला द्यावे ।।४।।

किती जन्म तुजसवे राहो ।  पसरून मिठीत घे बाहो ।
विसरुनी मी मजला हो । गतीत स्थिती जाणा हो ।।५।।

TUKARAM : kAI KARU MAN ANAVAR

शब्द 
माझे मज येति कळों अवगुण ।  काय करू मन अनावर ।। १।।
आता आड उभा राहे नारायणा । दयासिंधुपणा साच करी ।।२।।
वाचे वदे परी करणे कठीण  । इंद्रिया वळण नाही  देवा  ।।३।।
तुका म्हणे जैसा तैसा तुझा दास । न करी उदास मायबापा ।।४।।

भावार्थ 

स्वतः मधल्या कमजोरीची प्रांजळ कबुली देऊन देवाला शरण जाणे हा एक भजनाचा भाव बऱ्याच ठिकाणी दिसून येतो.. " अमृताहुनी गोड नाम तुझे देवा मन माझे केशवा का बा  न घे ? " हि नामदेवांची रचना सहज आठवून जाते. इथेही तुकाराम महाराज असाच हताश भाव दाखवतात .  " कळणे" बुद्धीचा गुण आहे तर "करणे "" मनाच्या उर्मीवर अवलंबून असते. बुद्धीला जो अवगुण वाटतो तो मनाला मानावासा वाटतं नाही . बुद्धीने मनावर नियंत्रण ठेवणे हि अध्यात्मिक प्रगतीची अपरिहार्य अशी  पहिली पायरी  आहे.

प्रश्नाने अभंगाची सुरवात झाली आहे. मला माझ्यातील अवगुण बुद्धीने कळले आहे पण मन अनावर आहे  मग आता मी काय करू ?  खरे तर काय करू ह्याचे  उत्तर माहित नाही असे नाही पण ते बुद्धीला माहित आहे.. मनाने ते  स्वीकारून वर्तनामध्ये / कृतीमध्ये उतरवणे होत नाहीये असा हा हताश भाव आहे.

 मनाच्या अनावर उर्मीप्रमाणे वाटेल तसे वागण्याच्या आड ( आडवा ) ये असे नारायणाला साकडे घातले आहे. हे आडवे येणे म्हणजे एक प्रकारची दयाच असून ती तू केली नाहीस तर तुला दयासिंधु कसे म्हणावे ?  आपला दयासिंधुपणाचा लौकिक खरा करण्यासाठी तरी ये अशी हि एक पेचदार प्रार्थना आहे.

पुढल्या चरणामध्ये उक्ति आणि कृति यातील फरक दाखवला आहे   " बोले तैसा चाले " हे आपणच दुसरीकडे म्हंटले आहे त्याप्रमाणे घडण्यासाठी मनाच्या बरोबर ( किंबहुना आधी )  इंद्रोयांनाही वळण लागले नाही अशी प्रांजळ कबुली दिली आहे. म्हणजे इंद्रियांच्या वर मन आणि मनाच्या वर बुद्धि असा तर तम  भाव दाखवला आहे.
 शेवटी सर्व वकिली युक्तिवाद सोडून देऊन जसा आहे तास तुझे दास झालो आहे आता उदास म्हणजे निराश करू नकोस अशी संपूर्ण शरणागती दाखवत अभंगाची समाप्ति केली आहे.

सरगम 
राग नायकी कानडा ,  ताल  भजनी ठेका
स्वर रचना  : अरविंद खरे

निं  ।  निं   सा   रे   म   । प   निं  म  प  ।   रे   म   रे  सा  । रे   -   सा   -  ।
मा  ।   झे    s    म   ज  ।  ये    s   ति  s  ।   क  ळो  अ  व  । गु   s   ण   s ।
निं   सा   रे   प  ।  म  -  म   -  ।  निं   सा   रे   -  ।  रे  -  सा   -   ।
का   य   क  रु   ।  म   s  न   s  ।  अ   ना   s    s  ।  व  s   र    s   ।


म   प   रे   म  ।  निं   -   निं  -   ।   निं  निं   रें    रें ।  सां   सां   रें    सां    ।
वा   चे  व   दे  ।   प    s    री    s ।   क   र     णे   s ।  क    ठी    s    ण     ।
निं   रें  सां   रें  । निं  सां   निं   प  ।  गँ  -  गँ    म   ।  रे    -   सा   -   ।
इं   द्री    या  व ।   ळ   s     ण   s  ।   ना  s  ही  s    ।  दे   s    वा   s    ।।३।।

अंतर २ आणि ४ वरीलप्रमाणे



   -




 






 





   

SANT KABIRDASA " HIRNA SAMAZ BUZ BAN CHARANA "

शब्दरचना 

हिरना समझ बुझ बन चरना ।
एक बन चरना, दुजे बन चरना, तिजे बन नहीं तू चरना ॥ १॥`
तिजे बन पारधी , उनके नज़र नहीं तू परना  || २ ॥
तोहे मार तेरा मांस बिकावे , तेरे खाल का करेंगे बिछोना ॥ ३ ॥
पॉँच हिरना पचीस हिरनी , उनमे एक तू चतुर ना ॥ ४ ॥
कहे कबीरा सुन भई साधो , गुरुके चरण चित धरना ॥५ ॥\

सरगम 
राग : मिश्र बिभास , ताल : केहरवा
दो ऋषभ,  कोमल धैवत , निषाद वर्ज
_   _                            _                   _    
ध  ध   प   ग  ।  ग   ग   रें   सा  ।  सा  रें   म  -  । म  - प -  ।
हि  र   ना  s   ।  हि   र   ना  s    ।  स   म  झ s  ।  बु  झ  s  ।
_   _                _     _          _     _     ^
रें  सा   -  ध  ।   रें  - सा -  ।  सां   सां  ध  प  ।  ग  ग  रे   सा  ।
ब  न   s  च   ।   र  s  ना  s ।  s     s   s    s   ।  हि  र  ना   s   ।। धृ ॥
^   ^                       ^                _     _    _       ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प - ।   प  सा  सा  सा  ।  ध  प  -  प   ।
ए  क  ब  न  ।  च  र   ना  s ।  दु   जे  ब    न  ।   च  र  s  ना  ।
_     _    _   _      _    ^    _         _    _   _       ^    ^
सा  सा  सा  सा । सा  ध   रै  -  ।  ग  - रें  सा  ।  ध  ध  प  ग  ।
ति  जे   ब   न  ।  ना  ही  तू  s ।  च   s  र  ना । हि   र  ना s   ॥ १॥
^   ^                     ^                   _       _        ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प - ।   प  सा  -  सा  ।  ध  प  -  प   ।
ति जे  ब  न  ।  पा   र  धी s ।  उ  न   s  के   ।  न  ज  s  र   ।
_   _        _     _   _               _     ^                   ^    
ग   ग  -   ग  ।  रे  सा  -   -  ।  सा  ध  प  प  । ग  ध  -  प   ।
न   ही  s  प  ।  र  ना  s   s   ।  हि   र  ना s   । हि   र  ना s  ॥ २ ॥
^   ^                      ^                ^                                ^
ध  ध   प  ग  ।  ग   ध  प प  ।   ध   -    प   प  ।   ग  प  ध  प   ।
तो  हे   मा र  । ते   रा  मां स ।  बि  s   का   वे  ।  s   s    s    s   ।
^   _     _          _    _                ^    ^   ^                ^
ध  सा   सा  -  ।  रे   सा   -  -  ।   ध   ध  ध  -  ।  ग   ध   -  प  ।
ते   रे   खा  s   ।  ल  का  s   s  ।   क   रें   गे  s ।  बी  छौ s   ना  ।
_    ^                   ^    
सा  ध  प  प  । ग  ध  -  प   ।
हि   र  ना s   । हि   र  ना s  ॥ ३ ॥
^       ^                 ^                   ^                           ^
ध   -  ध   -   ।  ग   ध  प  -     ।  ध   प   ग  -  ।  ग   ध   -  प   ।
पा  s   च   s  ।  हि   र   ना   s ।  प  चि  स  s    । हि   र  s   नी  ।
^    _      _        _   _     _                   ^          ^     _    ^    
ध   सा   सा  - ।  रे   रे   सा  -  ।  प  ग  ध  प  । ध   सा   ध  प  ।
उ   न    में   s ।  ए   के   तू   s  ।  च  तु  र  न  ।  s   s    s    s   ।
     ^    
ग   ध   प   प  ।  ग  रे   सा  -  ।
हि   र   ना  s  । हि   र   ना  s  ॥ ४ ॥
_     ^                      ^               _     _    _  _      _        ^
सा   ध   ग   -  ।  ग   ध  प  - ।   सा   सा   रे  रे  ।  सा  -  ध  प  ।
के   हे   s    s   ।  क  बी  रा  s ।   सु    नो  भ  ई  । सा  s  धो   s  ।
^     _    _    _       _  _   _  _        ^
ध   सा   सा  सा  ।  रे सा  रे  सा  ।  ध  - प   प  ।  ग   -  रे  सा  ।
गु   रु      के च  ।  र ण  चि  त   ।   ध  s  र   ना ।  s   s  s   s
ग   ध   प   प  ।  ग  रे   सा  -  ।
हि   र   ना  s  । हि   र   ना  s  ॥ ५  ॥

भावार्थ 

ज्यादा तर संत काबोरदासजी रामभक्त रूपसे जाने जाते है । इनकी कुछ रचनाये नीतिशास्त्र पर भी पायी जाती है.। इन्हें पाखंड जराभी पसंद नहीं था । इनकी दोपाईया तथा चौपाइयां इस बातकी गवाही देती है । इनकी रचनाओंका और एक लुभावना अविष्कार निर्गुणी भजनोमे पाया जाता है । निर्गुणी रचनामे किसी एक भगवानकी स्तुति या प्रार्थना नहीं होती.। सब भगवन सगुणरूपसे दिखाई देते है और निर्गुण में तो गुणकी समाप्ति निर्देशित है । इसलिये ये विषय निर्गुणी भजन में  त्याज्य है । प्राकृतिक नियम, जीव जगत तथा ईश्वर का परस्पर अवलम्बन , परब्रह्म  का निर्देश आदि विषय निर्गुणी भजनमें प्रतिपाद्य होते है । प्रस्तुत रचना इस प्रकारकी निर्गुण रचना है ।  

इसमें " जीव  " के लिये " हिरन "  तथा "जगत " के लिये  "बन" की उपमा दी गयी है । दोनों उपमेय तथा उपमान के परे नित्य सत्य का निर्देश करते हुए इस बातको समझने के लिये गुरु की आवश्यकता कही गयी है । हिरनको समज़बुज़के  बन चरने के लिये कहा गया है । चरना का मतलब सिर्फ घास चरना नहीं तो जीवनका उपभोग लेना अभिप्रेत है जो हर जीव यथा शक्ति करते रहता है । 

इन्सानकी जिंदगी चार अवस्थासे गुजरती है । प्रथम बाल अवस्था   बादमे युवा अवस्था , तीसरे स्थान पर  वृद्ध अवस्था  और अंतिम मृत अवस्था मानीजाती है ।  चारोही अवस्था पुनरावर्ती मानी जाती है. । बचपन और जवानीमे हर इंसान अपनी निज प्रेरणाके अनुसार जिन्दगी बिताता है । जो प्रिय हो उसे पाना और रखना चाहता है और जो नापसंद हो उसे छोड़ना चाहता है ।  ये चाहना या न चाहना पुरब जन्मके संस्कारका फल स्वरूप है । अपनी अहंकार में फसा हुआ इंसान ज्यादा करके पहली दो अवस्थामे अपनी नैसर्गिक प्रेरणाके बारेमे कुछ सोचे ना तो भले न सोचे लेकिन जब तीजा बन याने  तीसरी वृद्धावस्था आने पर सोचने पर मजबूर हो जाता है ।  तीजे बन में न चरने के लिये कहा है ।  जीना किसे छुटा  है ?  यहाँ "समज़बुज़" की बात दिखने लगती है । जियो लेकिन आसक्ति छोड़के । ये " समज़बुज़" का जीना है । प्रेयस छोड़के श्रेयस स्वीकारना यही बात न चरने के बराबर है । 

तीजा  बन याने बुढ़ापे में इंसान मृत्युकी मृयुकि आशंकासे भयभीत  हो जाता है ।  शास्रोँके अनुसार मृत्युकी देवता यमराज मानी गयी है  । ये यमराज अपना काम अपने यमदूतोंसे करवाते है । यमदूत अपनी फाँसमे बाँधके  इंसानको खींचके मृत्यु के तरफ ले जाते है ।  यमदूतोंको इस चरणमे " पारधी"  ऐसी उपमा दी गयी है । चेतावनी दी गयी है इनकी नजरसे बचना ।  

ये पारधी तुम्हें मारकाट तेरा  मांस बेचेंगे तथा तुम्हारी खालका इस्तेमाल बिछाने जैसा करेंगे ऐसा डरावना चित्र दिखाया है।  अभी तक जो खानेवाला था वो अब खाद्य बनेगा । इसमें इसी जगतसे पायी सभी संपत्ति समाविष्ट करे तो चित्र साफ नज़र आता है । लोग मरे हुए इंसान के \प्रति दुःख कम करते है । उसकी जाय्दादके बटवारेमे ज्यादा रूचि रखते है । यु तो ये काम परिवार के सदस्य करते है जो जगत का सबसे नजदीकी हिस्सा होता है. । 

इतनी चेतावनी देनेका बाद कबीरजी कुछ दिलासा देनेका काम करते है । हिरन यानि जीव को " चतुर  " सम्बोधित करते है ।  इस चरणमे पाच औए पचीस संख्या का संकेत मुलतत्वोंसे है । जो जीव तथा जगत दोनोमे एक जैसे समाये है । इसलिये  जो खून एक इंसान को लाल दिखता है वो दुसरेकोभी "लाल " ही दिखता है । इन मूल तत्त्वके परे  एक नित्य और शाश्वत तत्त्व है जो कोई चतुर हि समझ सकता है । ऐसा तू हि  एक चतुर है ऐसा कहकर उत्तेजन दिया गया है  । 

आखिरमें ये सब "गुरु " के माध्यमसे ही शक्य है इसलये  अपना चित्त गुरुके चरण में धरो ऐसा उपदेश किया है। कबीरजी की नाम मुद्राका एक अविभाज्य भाग है " सुन भई साधो " । सबको नहीं पुकारा गया है सिर्फ भाई और साधु लोगोंका समावेश हुआ है इसपर ध्यान दिया जाये । तथा ये गुरु कोई एक व्यक्ति या संस्था नहीं तो अपनहि निजस्वरूप अपनेको हि दिखाने हेतु  सामने आया हुआ एक निमित्त है । इस सम्भावना पर  चिंतन करे तो सत्य दर्शन संभव है ऐसा बताते हुए भजनकी समाप्ति की है । 

Sant Tukaram Bhajan : Amha Vishnudasa

शब्द रचना 
तुकाराम  महाराज

आम्हां विष्णुदासा हेचि भांडवल । अवघा  विठ्ठल धन वित्त  ।।१।।
हे ती काही घेणे नलगिये हाते  । करोनिया चित्ते समाधान  ।।२।।
तुका म्हणे द्रव्य मी;मेळविले मागे । हे तो कोणा संगें आले नाही ।।३।।

सरगम 
राग रागेश्री ताल भजनी ठेका 
संगीत आणि  गायक : अरविंद खरे 

म  । ग    म  म    म  ।  रे  -  सा   -  ।  सा  ध  निं  ग  ।  ग  व  - म   ।
आ । म्हा   s  वि  ष्णु । दा  s  सा   s  ।  हे  चि   s   भां  ।  ड  व -  ल   ।
गम ।  ग   ग   म   ध   ।   म   -  म  -  ।  ध   ध   निं   सां  ।  निं  - ध  -  ।
अव  । घा   s   s    वि    ।  ठ्ठ  -  ल  - ।   ध  न    s     s    ।  वि  s  त s  ।
म  । ग    म  म    म  ।  रे  -  सा   -  ।  सा  ध  निं  ग  ।  ग  व  - म   ।।१।।   किंवा  ( म  म  ग म )
आ । म्हा   s  वि  ष्णु । दा  s  सा   s  ।  हे  चि   s   भां  ।  ड  व -  ल  । । १।।     ( ड  व ल  आ )
       ०                         x                     ०                       x                                    ( जोडण्यासाठी )

ग   म   निं   ध  ।  सा   - सा   -  ।  निं   सां   रें   सां   ।   निं  -  ध  -  ।
हे   तो   कां   हि  । घें   s   णे   s  ।  न   ल    गी   ये   ।   हा   s  तें   s  ।
ध   ध    ध    ध  ।  ध   निं  -  ध  ।  ग   -   ग    म   ।   रे   -  सा   -  ।
क   रो   नि   या  । चि  s   त्तें   s   ।  स  s   मा   s   ।  धा   s   न  s   ।। २।।
०                         x                     ०                          x  
तिसरा चरण दुसऱ्या प्रमाणे

भावार्थ 

संत तुकाराम वाणी समाजातून आले हे सर्वश्रुत आहे. . इतर संतांप्रमाणे त्यांनीही आपल्या व्यवसायातील उदाहरणे  देत देत भक्तिभावाची मांडणी केली आहे . "  देवा तुझा मी सोनार " किंवा " आम्ही वारिक वारिक करू हजामत बारीक " अशी उदाहरणें सहज सामोर येतात .  जातीव्यवस्था माणुसकी ना सोडता जपणारा असा तो समाज होता. तो पुढे बिघडला ही इतर गोष्ट.
तुकाराम महाराजांनी धन, वित्त, देणें , भांडवल, द्रव्य  अश्या पारिभाषेतून  आपले म्हणणे मांडले  आहे. अर्थ शास्त्रातील सर्व संज्ञा अतिशय चपखलपणे उपयोगात आणल्या आहेत. त्या शिवाय पारंपरिक सैद्धांतिक  सुद्धा वापरल्या आहेत. हे सर्वे करताना कुठे हि आपण बुद्धिमान असण्याचा दर्प नाही. उलट भक्तिभावातून येणार नम्रपणा अतिशय ह्रदयपणे सामोरा येतो .
पहिल्याच चरणातून ते आपली ओळख विष्णुदास  म्हणून देतात. हरीचा दास तो हरिदास तसा  विष्णुचा दास तो विष्णुदास .  पांडुरंग हा कृष्णाचा अवतार मानल्यामुळे तो आपोआपच विष्णूशी जोडला जातो. कृष्ण भक्तीची तुळशीमाळ आदी चिन्हे वारकरी अभिमानाने धारण करतात.  नरसी मेहताने त्या विष्णुदासांची आंतरिक ओळख " वैष्णव जन तो तेणें कहिये " ह्या सुप्रसिद्ध रचनेतून समाज मनावर बिंबवली आहे. इथे विष्णुदास ह्या शब्दाच्या आधीचा "आम्हा " हा  शब्द हा फक्त  आदरार्थी बहुवचनी मानायचे कारण नाही. तो संख्यार्थी बहुवचनी मानायला काही  हरकत नाही.  अशी आपली ओळख सांगितल्यावर हा वाणी आपले भांडवल , धन आणि वित्त ( capital and wealth ) हे सर्व एकत्र करून ते सगळे " विठ्ठल " ह्या एका शब्दातून व्यक्त करतात.

व्यावहारिक जगामध्ये धन, वित्त, भांडवल ह्या हाताळायच्या गोष्टी आहेत . नोटा नाणी  मोजाव्या लागतात. सोने तोलावे लागते. हे हस्त स्पर्शाशिवाय  शक्य नाही .  विठ्ठलाचे तसे नाही. तो हस्त स्पर्ष न' करताही वापरता येतो.  त्यासाठी एकाच अट महाराज सांगतात .ती म्हणजे चित्ताची समाधानी अवस्था असण्याची.
सांगायला सोपी पण मिळवायलाअतिशय कठीण अशी अट सांगितली आहे. संसारात राहून संसारात ना अडकण्याची हि गुरुकिल्ली आहे.

हे काही एका जन्माचे काम नाही . सतत करायची साधना आहे हे " द्रव्य मिळविले मागे " अशा संकेताने सांगतात. मागे म्हणजे किती मागे ? मागील क्षण  असू शकतो किंवा मागील अनंत जन्म असू शकतात. साधनेचे फळ म्हणून चित्ताचे  समाधान प्राप्त होते . हे कोणी कोणाला देऊ घेऊ शकत नाही ."  उधारी बंद नगद चालू "  अशी हि रोख ठोक व्यवस्था आहे. ती  स्वतःच मिळवावी लागते असे प्रतिपादन  करून अभंगाची सांगता केली आहे.

मोजक्या शब्दांतून प्रचंड अवाक्याची गोष्ट सांगण्याची तुकाराम महाराजांची अति विलक्षण अशी हि रचना आहे

DEV MHANE NAMYA PAHE

देव म्हणे नाम्या पाहे
देव म्हणे नाम्या पाहे । ज्ञानदेव मीच आहे  ।। १ ।।
तो आणि मी नाही दुजा । ज्ञानदेव आत्मा माझा  ।। २।।
माझ्या पायी ठेवी हेत । सोड खंत खंडी द्वैत  ।। ३।।
नाम्या उमज मानसी । ऐसे म्हणे हृषीकेशी  ।। ४।।

अन्वय 
संत नामदेवांचे संवादात्मक असे बरेच अभंग आहेत त्या पैकी हा एक होय .प्रसंग आहे ज्ञानेश्वर समाधी नंतर आळंदीहून पंढरपुरास परत येण्याचा. समकालीन म्हणून संत नामदेव त्या वेळेस आळंदीत उपस्थित आहेत. समाधी  सोहळ्याचे वर्णन करणारे बरेच अभंगत्यांनी लिहून ठेवले आहेत. समाधी नंतर नामदेवाचा जीव कासावीस झाला आहे आणि ते प्रत्यक्ष पांडुरबागला साकडे घालतात कि मला पुन्हा ज्ञानेश्वरांचे दर्शन घडवा तरच मत पंढरीला परत येईन. " तरीच येईन पंढरीस  द्रुष्टी देखेन ज्ञानेश " असे एका अभंगात त्यांनी लिहून ठेवले आहे. नामदेवांची समजुत घालण्यासाठी प्रत्यक्ष पांडुरंग त्यांच्याशी बोलत आहे अशी ह्याची रचना आहे. 

देव नामदेवांना म्हणतात माझ्यातच ज्ञानेश्वर पहा. तो आणि मी वेगळे नाहीत . माझा आणि ज्ञानेश्वरांचा आत्मा दोन नसून एकाच आहे. आता वियोगाची खंत सोड आणि माझ्यापाशी तुझे ध्येय ठेव . दोन वेगळे  भासवणाऱ्या द्वैताला संपवून टाक . मनाची अशी एकतानता उमजून घे असे हृषीकेश म्हणतात. 
 असा  वारकरी संप्रदायाचा अद्वैतवाद  सिद्ध करणारी तरीहि विलक्षण हृदयंगम अशी हि रचना आहे. 
  सरगम   राग दुर्गा  ताल अध्धा

रे  ध  -  प   ।   ध   -  प   -   ।    प    ध   म    -  ।  प    म   रे  -  ।
दे   व    - म्ह  ।   णे   -    -      -    |      ना    -   म्या   -    ।   पा   -    हे   -    ।    
 सा -  रे   रे    ।  ध   सा   सा   -    ।   ध    -  सां    सां   ।   ध   सा  धप   म  ।    
ज्ञा   -  -  न    ।  दे     -   व    -     ।   मी   -   -     च    ।   आ   -    हे -   -    ।। धृ  ।।
 ३                        x                         २                      o

ध   -   म    प    ।   ध   सा   सा  -  ।  ध  सां  रें  सां  ।   ध  -  प   -   ।
तो  -   आ   -     ।   णी  -  मी  -    ।  ना   -  ही   -   ।    दु   -  जा  -   ।
ध    -  ध    -    ।    प   ध   म   _  ।   म   प   प   ध  ।  म   रे  सा   -  ।
ज्ञा   -  न   -    ।   दे     -   व -    ।  आ  - त्मा   -   ।  मा   -   झा -  ।। १ ।।

दुसरे कडवे पहिल्या प्रमाणे                                                           ।। २ ।।

ध   प   ध   -   ।  निं  निं  निं -  ।    प  -      निं   ध  ।   मप धनीं प  -  ।।
ना  -   म्या  -  ।  उ   म   ज  -  ।   मा  -   न  सी   ।  --    --   -    -  ।।
ध   - ध  -   ।   प   ध   म   -  ।   म प  म  रे  ।   सा  रे सा  -  ।।
ऐ  -  से  -   ।   बॊ   -    ले  -   ।  ह्र  षी  के  - ।  शी   -   -   -  ।। ३ ।।

KANADA RAJA PANDHARICHA

कानडा राजा पंढरीचा 
वेदांनाही नाही नाही कळला अंत पार ज्याचा । कानडा राजा पंढरीचा ।।धृ ।।

निराकार तो निर्गुण ईश्वर । कसा प्रगटला असा असा विटेवर ।।
उभय ठेवले  हात   कटीवर । पुतळा चैतन्याचा ।। १ ।।

परब्रह्म हे भक्तांसाठी । उभे ठाकले भीमेकाठी ।।
उभा राहिला भाव सावयव । जणू की  पुंडरिकाचा ।। २ ।।

हा नाम्याची खीर चाखतो । चोखोबांची गुरे राखतो ।।३।।
पुरंदराच्या हा परमात्मा । वाली दामाजीचा  ।। ३।।
सरगम  
राग  : मिश्र  मालकौंस : स्वर ग ध नि कोमल सा आणि म शुद्ध : ताल भजनी ठेका

सा  ग  म  ध    ।    ध  -  ध  -  ।।  ग  म   ध   नि ।  नि  नि  नि   -  ।।
वे        दा   -   ।    ना  - ही   - ।।  ना   -  ही    -   ।   क  ळ  ला   -  ।।                 
ध   ध  नि  नि । सां  नि  सां  - ।।  सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।
अं   त  पा   र  । ज्या  - चा  -  ।।  का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।
ध  म  ग  म   ।  धनी  सां    सांनी  ध ।।  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
पं  ढ  रि  चा   ।   का-  -    न -    डा ।।  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।। धृ ।।

ग   -   म    ध  ।  -   ध   म   सा  ।।   सा   ग   म   ध    ।   ध   -   ध   ध   ।।
नि   -  रा    का ।  -   र   तो   -    ।।   नि   र   गु    ण  ।    ई   -   श्व   र   ।।
ध    ध  -   ग   ।  म   ध   म   -    ।।   ग    म   म    ध      ।   म   -  म    म  ।।
क   सा  -  प्र    ।  क   ट   ला   -   ।।   अ   सा   -    वि   ।   टे    -   व    र   ।।
ध    ध    ध   ध   ।    ध   नि   सां   सां   ।   ध    -   म   ग    ।   ग   म   प   प   ।।
उ    भ    य    ठे   ।   वि   ले    -     -    \\   हा  -   त    क  ।  टी   -    व   र   ।।
म   नि   नि   -   ।     नि   ध  म  -  ।      ध     सां   सां   -   ।   म   धनि  निसा  -  ।।
पु   त   ळा    -   ।    चै     -   त   -   ।।  न्या   -     चा   -    ।   -      --      --      -   ।।
सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।  ध  म  ग  म   ।  धनी   सां   सांनी   ध ।।
 का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।    पं  ढ  रि  चा   ।   का-    --    न -    डा ।।
  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।। १।। .
दुसरे  कडवे  पहिल्या प्रमाणे    ।। २ ।।
सां    -   सां   -    ।   सां   सां  सां   ध  ।।    ध   नि   सां   -   ।   सां   सां   सां   -  ।।
हा    -    ना   -    ।   म्या  -   ची    -   ।।   खि   -     र    -    ।   चा - ख   तो   -   ।।
नि  -  नि    -    ।   ध   नि    ध   म ।।  ध  नि  -  नि   ।   सां   गं    सां   -   ।।
चो  -   खो   -    ।   बा   -    ची    -  ।।    गु   रे   -   रा   ।    -    ख     तो   -   ।।
ध    नि   -    नि  ।  ध  नि  प   -    ।।   ध   -  म   ग    ।    प  -  प -   ।।
पु     रं    -    द    ।  रा  -   चा   -    ।।   हा  -  प    र    ।  मा   -  त्मा  - ।।
म   -    नि  नि   ।   नि   ध   म  -।।   ध  - सां   सां  ।  म   धनि  निसा  -  ।।

वा  -    ली   -    ।   दा   -  मा  -   ।।    जी  -  चा   -  ।   -   --    --   -   ।।

सां   - नि   सां    ।   नि   सां  सां   -  ।।  ध  म  ग  म   ।  धनी   सां   सांनी   ध ।।
 का  - न   डा   ।   रा   -    जा  - ।।    पं  ढ  रि  चा   ।   का-    --    न -    डा ।।
  नि  सां  सां  -  ।  ध  म  ग  सा  ।।
  रा   -   जा  -  ।  पं  ढ  रि  चा   ।।३।। .

अन्वय 
वारकरी संप्रदायाच्या मान्यते नुसार पांडुरंग हे निर्गुण परब्रह्माचे सगुण रूप आहे . परब्रह्म ह्या विषयावर वेदसुद्धा " हे नाही , हे नाही " असेच म्हणतात .  म्हणून कानडा पंढरीच्या राजा वेदांना अंत आणि पार कळला नाही असा आहे असे  सांगून टाकतात. ( अंत आणि पार हे साकार गोष्टीलाच संभवतात)

तेच निराकार आणि निर्गुण अश्वराचे रूप चैतन्याचा पुलाला बनून कटीवर हात आणि विटेवर पाय ठेऊन चैतन्याचा पुतळा बनून उभे आहे हे सर्व परिचित रूपाचे वर्णन पहिल्या कडव्यात करतात. भक्ती हे अशा तर्हेने ज्ञाना साठी पूर्व आणि उत्तर असे दोन्ही काळात करावयाचे साधन मानतात

हे निराकार निर्गुण अस्तित्व भक्तांच्या आकलनासाठी आणि भक्तीला सुलभ असे भाव ( मनाचा गन )आणि अवयवांसह ( शरीराचा गुण ) परम भक्त पुंडरिकाच्या सोयीसाठी कटीवर हाथ आणि विटेवर पाय असे उभे आहे हे सांगतात . भक्त पुंडरिकाचे चरित्र ह्या रूपात सर्वंकष रीतीनेद्वितीय कडव्यात उभे केले आहे.

तिसरे कडवे नामदेव, चोखोबा पुरंदर अशा काही भक्तां च्या चरित्राचे संक्षिप्त वर्णनासाठी वापरले आहे ते सामान्य भक्तांनाही स्फुरणदायी व्हावे हा सुप्त हेतू. भक्त आणि ईश्वर डोभानंही एकेरी संबोधन वापरले आहे. ते संबंधाची जवळीक दाखवणारे आहे.